بیماری سیستیک فیبروزیس (CF) به عنوان یکی از شایعترین و شدیدترین اختلالات ژنتیکی مطرح میباشد. این بیماری با درگیری ارگانهای مختلف از جمله سیستم تنفسی، گوارشی، و تناسلی همراه میباشد. علائمی نظیر انسداد ریوی، برونشکتازی، عدم کفایت پانکراس و سوء تغذیه میتوانند منجر به فوت بیمار شوند.
بیماری CF به علت نقص در کانال انتقال کلر از غشاء سلولی و در اثر جهش در ژن کدکننده پروتئین تنظیم کننده تراغشائی سیستیک فیبروزیس (CFTR) که بر روی بازوی بلند کروموزوم 7 قرار دارد رخ میدهد. این بیماری با الگوی توارث اتوزومی مغلوب به ارث میرسد و لذا اکثر بیماران حاصل ازدواجهای خویشاوندی یا درون قومی میباشند. تاکنون بیش از 1600 جهش بیماریزا برای این بیماری گزارش شده است. جهشهای بیماریزا در ژن CFTR در جوامع مختلف از شیوع متفاوتی برخوردار میباشند، ولی شایعترین جهش گزارش شده مربوط به حذف اسیدآمینه فنیل آلانین در موقعیت 508 (F508Δ) زنجیره پروتئین میباشد.
در تشخیص بیماری CF علاوه بر معیارهای بالینی فوق الذکر و نتایج بررسی های آزمایشگاهی از جمله تست ژنتیک، تست عرق و سطح تریپسینوژن میتواند بسیار تعیین کننده باشد.
کاربردهای تشخیص ژنتیکی:
- کمک به تایید یا رد تشخیص اولیه مطرح شده بر اساس شواهد بالینی/پاراکلینیکی
- استفاده از نتایج تشخیص ژنتیکی در تشخیص پیش از تولد برای بارداریهای بعدی
- تعیین پیش آگهی (Prognosis) بیماری بر اساس نوع جهش (همخونی فنوتیپ-ژنوتیپ)
- تعیین ناقل بودن (Carriership) افراد بدون علامت جهت اخذ تصمیم آگاهانه قبل از ازدواج و بارداری
- تعیین احتمال پاسخ دهی بیمار به درمانهای اختصاصی (پاسخ بیماران دارای جهشهای خاص به داروی Tezacaftor (VX-661))
بیماری CF در آزمایشگاه ژنتیک بنیان:
- بررسی جهشهای شایع ژن CFTR: در این آزمایش 34 جهش شایع ژن CFTR با روش Reverse Dot blot (StripAssay) بررسی میشود. از آنجاییکه ممکن است جهش ایجاد کننده علائم بیمار جز 34 جهش مورد بررسی نباشد، قدرت تشخیصی این روش نسبت به بررسی کل ژن پایینتر میباشد. با این وجود هزینه کمتر و مدت زمان جوابدهی کوتاهتر از مزایای این روش میباشد.
- بررسی کل ژن CFTR به روش توالی یابی سنگر: در این روش کلیه نواحی کدکننده ژن (اگزونها) مورد بررسی قرار می گیرد. لذا احتمال یافتن جهش عامل بیماری به حداکثر میرسد و این بررسی به عنوان Gold Standard در بررسی ژنتیکی CF مطرح میگردد.
- پنل بیماری سیستیک فیبروزیس و تشخیصهای افتراقی با روش NGS: در مواردی که پزشک امکان تعیین دقیق نوع بیماری را از بین تشخیصهای افتراقی نداشته و نیاز به بررسی ژنهای دیگر نیز میباشد، پنل بیماری CF و بیماریهای مرتبط توصیه میگردد. این پنل شامل بررسی بیش از 50 ژن دخیل در اختلالاتی با علائمی همپوشان با بیماری CF میباشد:
* Cystic Fibrosis * Immunodeficiency
* Primary ciliary dyskinesia * Shwachman-Diamond syndrome
* Bronchiectasis with elevated sweat chloride * Isolated hyperchlorhidrosis
